کتاب مهج الدعوات و منهج العنایات (عبادات)

مُهَجُ الدّعَوات وَ مَنهَجُ العِبادات‏ کتابی به زبان عربی در دعا و حرز، تألیف سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ ق). او در این کتاب، نقل ادعیه و حرزها را از پیامبر اکرم(ص) شروع کرده و به امام زمان(عج) ختم نموده و پس از آن، از غیر ائمه هم مواردی را نقل کرده است. مهج الدعوات همواره مورد اعتنا و اعتماد علمای شیعه بوده است. از این کتاب با عنوان «مهج الدعوات و منهج العنایات» نیز یاد شده و در برخی چاپ‌ها با این نام منتشر شده است.

درباره مؤلف

نوشتار اصلی: سید بن طاووس

سید رضی الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و امام سجاد(ع) از عالمان شیعه و نویسنده کتاب‌هایی چون المهمات و التتمات، کشف المحجة لثمرة المهجة، مصباح الزائر و جناح المسافر، اللهوف علی قتلی الطفوف. وی استاد علامه حلی و پدر او (شیخ یوسف سدیدالدین) و دیگران است.

انگیزه تألیف

از تألیفات مهم سید ابن طاووس، کتاب «مهج الدعوات و منهج العبادات» است. این کتاب مشتمل بر موضوعاتی همچون دعاها، حرزها، قنوت‌ها و تعقیبات نماز است. سید بن طاووس، خود درباره این کتاب می‌گوید:

«من در اوقاتی که به مداومت و مواظبت دعاها، انواع ریاضات بر خود قرار داده بودم از جمله حرزها، قنوت‌ها، حجاب‌ها و دعاهای دیگر که از حضرت پیامبر و ائمه اثناعشر به سندهای معتبر روایت شده بود و همچنین از جمله مناجات‌ها و دعاهای متفرّقه در کتاب‌ها قدری را که نخبه و خلاصه آنها بود و کمال اعتماد بر آن داشتم، نقل نمودم و چون این قدر منتخب، همگی در رساله‌ها و کاغذهای متعدد نقل شده بود و پراکنده بودند و کسانی که جویای آنها هستند را چندان سود و بهره‌ای به آسانی حاصل و میسّر نمی‌شود، به خواست و یاری خدای تعالی همه آنها را در رساله‌ای جمع نمایم ؛ زیرا هرگاه همگی در کتابی مجتمع و محفوظ باشند، از برای راغبانش سودمند و بهتر خواهد بود و دسترسی به آن آسان‌تر و نیکوتر. و چون دعاهای انتخاب شده و جمع شده در این رساله به منزله حیات و روح نسبت به سایر دعاها و به منزله راه راست برای جویندگان دعا است، این رساله را به «مهج الدّعوات و منهج العبادات» نامیدم و حرزها، قنوت‌ها، حجاب‌ها و سایر دعاها را به ابواب و فصول از یکدیگر جدا و ممتاز نساخته، بلکه همگی آنها را ایراد نمودم به منزله یک بوستان که مشتمل باشد بر شکوفه‌های رنگارنگ و میوه‌های گوناگون و به منزله یک باغ باشد جهت رسیدن به محصول و ظفر یافتن به مقصود»

روش تألیف

ابن طاووس در این کتاب، بر خلاف کتبی همچون جمال الاسبوع و اقبال الاعمال، تنها ادعیه مطلقه را نقل کرده که اختصاص به زمانی خاص یا مکانی خاص ندارند.

ساختار

ابن طاووس در هر موضوع، از پیامبر(ص) شروع کرده و به امام زمان(عج) ختم نموده و پس از آن از غیر ائمه هم مواردی نقل می‌کند.

ابتدای کتاب، حرزهای وارده از معصومین آمده و بعد از آن، ادعیه و حرزهای هر یک از ائمه به صورت مفصل ذکر شده و سپس ادعیه پیامبران گذشته به ترتیب آمده است.

سید در جای‌جای این کتاب، دعاها و حرزهایی از خود با عنوان «دعاء وَرَدَ عَلی خاطِری» نقل نموده است. همچنین دعاهایی به عنوان ادعیه متفرقه از کتب مختلف آورده است. در پایان کتاب نیز، چند فصل پیرامون اوقات استجابت دعا و صفات داعی (دعاکننده) و... را بیان کرده است.

عناوین

• حرزهای پیامبر اکرم
• حرز حضرت خدیجه
• حرزهای حضرت فاطمه
• حرزهای امیرالمؤمنین
• حرز امام حسن
• حرز امام حسین
• حرزهای امام زین العابدین
• حرزهای امام محمد باقر
• حرزهای امام صادق
• حرزهای امام کاظم
• حرزهای امام رضا
• حرزهای امام جواد
• حرزهای امام هادی
• حرزهای امام حسن عسکری
• حرز حضرت حضرت مهدی
• قنوتهای امام حسن
• قنوتهای امام حسین
• قنوتهای امام زین العابدین
• قنوتهای امام باقر
• قنوتهای امام جعفر صادق
• قنوتهای امام موسی بن جعفر
• قنوت حضرت علی بن موسی
• قنوتهای امام محمّد بن علی التقی
• قنوتهای امام علی بن محمّد بن علی نقی
• قنوتهای حضرت امام حسن بن علی عسکری
• قنوت حضرت حجة بن حسن
• دعاهای رسول خدا
• دعاهای حضرت علی بن ابی طالب
• دعاهای حضرت فاطمه
• دعاهای انتخابی از امام حسن مجتبی
• دعاهای انتخابی از امام حسین
• دعاهای امام زین العابدین علی بن الحسین
• دعاهای امام ابو جعفر محمد بن علی
• دعاهای امام جعفر صادق
• دعاهای امام موسی
• دعاهای امام علی بن موسی الرضا
• دعاهای حضرت امام محمّد تقی
• مناجات جهت استخاره در کارها
• مناجات برای طلب درگذشتن از گناهان
• مناجات جهت اراده سفر
• مناجات در طلب کردن رزق
• مناجات به پناه بردن (به خدای تعالی)
• مناجات به طلبیدن قبول توبه
• مناجات به طلب نمودن حج
• مناجات جهت برطرف شدن ظلم و ستم
• مناجات به شکرگزاری خدای تعالی
• مناجات برای طلب کردن حاجتها
• دعاهای امام علی نقی
• دعاهای امام حسن عسکری
• دعاهای حضرت مهدی
• حجاب حضرت رسول
• حجاب امیرالمؤمنین
• حجاب امام حسن بن علی
• حجاب امام حسین بن علی
• حجاب امام زین العابدین علی بن الحسین
• حجاب امام محمّد باقر
• حجاب امام جعفر صادق
• حجاب امام موسی کاظم
• حجاب امام علی بن موسی الرّضا
• حجاب امام محمّد تقی
• حجاب امام علی نقی
• حجاب امام حسن عسکری
• حجاب حضرت صاحب الزمان
• ادعیه پراکنده
• دعای آدم
• دعای نوح
• دعای ادریس
• دعای ابراهیم
• دعای یوسف
• دعای یعقوب
• دعای ایوب
• دعای موسی
• دعای یوشع
• دعای خضر و الیاس
• دعای یونس
• دعای داوود
• دعای آصف بن برخیا
• دعای عیسی
• دعای سلمان فارسی
• دعای اسیری
• ادعیه اسم اعظم
• ادعیه فرج و عافیت
• یادآوری
• شرایط دعا کردن
• وقت اجابت دعا.

منابع کتاب

سید بن طاووس، که قصدش تنها تهیه کتابی در ادعیه بوده، تمام سندهای ادعیه و روایات را حذف کرده و تنها به ذکر نام راوی از معصوم اکتفا نموده و البته در بسیاری موارد نام مأخذ دعا را هم آورده است.

ترجمه مهج الدعوات توسط محمدتقی طبسی

ترجمه و چاپ

این کتاب توسط محمدتقی طبسی از عالمان قرن ۱۲ هجری به درخواست سلطان حسین صفوی ترجمه و کتابت و تصحیح شده و جمعه ۱۱ رجب سال ۱۱۱۷ق کتابت آن اتمام یافته و از جمله نفایس کتب خطی در خزانه آستان قدس رضوی است.

مهج الدعوات بارها به چاپ رسیده از جمله:

1. در بمبئی سال ۱۲۹۹ق و در همان سال در ایران.
2. در سال ۱۳۳۴ق در تبریز، در این چاپ، مقدمه‌ای با عنوان طاووسیه، از سید محمود حسینی طباطبائی تبریزی در ابتدای آن آمده که شرح حال خاندان ابن طاووس است.
3. چاپ کتاب همراه با ترجمه صدرالمعالی در حاشیه کتاب در سال ۱۳۲۳ق.
4. چاپ کتاب توسط انتشارات دارالذخائر قم از روی نسخه سال ۱۳۲۳ق عکس‌برداری شده است. در این چاپ، ترجمه و حواشی و رساله طاووسیه همراه کتاب هستند.

این کتاب با عنوان «مهج الدعوات و منهج العنایات» نیز یاد شده و در برخی چاپ‌ها با این نام منتشر شده است.