کتاب روزگار دوزخی آقای ایاز (متن کامل)

معرفی کتاب آواز کشتگان اثر رضا براهنی

کتاب روزگار دوزخی آقای ایاز به را می توان بهترین اثر وی دانست که طرفداران بی شماری نیز دارد.
کتاب خطی تاریخی دارد، اما نمی توان آن را مطابق با راه و روش معمول روایت های تاریخ نویسان و تاریخ سازان دانست و اهمیت آن هم در همین موضوع است.
در روزگار دوزخی آقای ایاز، نویسنده همه ی تلاشش این بوده که از راوی فاصله بگیرد و زبانی ایجاد کند که خواننده را همراه راوی به تب و تاب بیندازد و بی جهت نیست که راوی در سطری از رمان، می گوید: «مرا که ورق می زنید خودتان ورق می خورید.»
آقای ایاز شخصی است که در دربار محمود به عنوان غلام و معشوقه او زندگی می کند و در خانواده ای که ایاز در آن به دنیا آمده را روایت می کند. (می گوییم به دنیا آمده نه بزرگ شده است زیرا ایاز از کودکی معشوقه محمود می شود و در واقع شخصیتش در دربار محمود شکل می گیرد.) هر کدام از اعضاء خانواده نماینده گروهی از جامعه هستند. مثلا پدر خانواده خواجه ای دانا اما ترسو و محتاط است که تمام ترسش از نماد قدرت یعنی محمود و پدرانش است. يوسف یکی دیگر از پسران خواجه و برادر ایاز می باشد که به قدرت خرده می گیرد. و راه حل مبارزه با آن را خشونت می داند؛ منصور یکی دیگر از برادران ایاز که راه مبارزه را در اندیشه و فكر جستجو می کند و صمد برادر دیگرشان شاعر است و تفکرش را در شعر خود منعکس می کند. خود ایاز نیز شخصیتی است که حقیقتی جز محمود نمی بیند.

• 1- این مرد هشدار داده بود و باید کشته می شد. گاهی کسی که هشدار می دهد مثل مردی است که خیانت می کند. یعنی مردم، که در بسیاری موارد روی یک پهلو خوابیده اند و جهان را از پشت پرده های خواب می نگرند، به کسی که بیدارشان کند به دیده ی یک خائن نگاه می کنند. یعنی مردم احساس می کنند که هشدار او خیانت به ثبات و آرامش و خواب آن هاست. پس به طرزی مرموز و ناخود آگاه انگار در اعماق خواب و حیرانی با یکدیگر همدست می شوند و تاریخ حرکت می کند.
• 2- و آن وقت به کمک هم زبانش را بریدیم، بدون آن که دستهامان بلرزد، بدون آن که کوچکترین اشتباهی بکنیم؛ و با بریدن زبان اش، دیگر چه چیز او را بریدیم ؟ با بریدن زبان اش، وادارش کردیم که خفقان را بپذیرد. ما زبان را برای او بدل به خاطره ای در مغز کردیم و او را زندانی ویرانه های بی زبان یادهایش کردیم. به او یاد دادیم که شقاوت ما را فقط در مغزش زندانی کند؛ هرگز نتواند از آن چیزی بر زبان بیاورد. با بریدن زبان اش، او را زندانی خودش کردیم. او زندان بان زندان خود و زندانیی خود گردید. او را محصور در دیوارهای لال، دیوارهای بی مکان، بی زمان و بی زبان کردیم. به او گفتیم که فکر نکند و اگر می کند، آن را بر زبان نیاورد، چرا که او دیگر زبان ندارد؛ زبانی که در دهان اش می چرخید و کلمات را با صلابت و سلامت، و اندیشه و احساس تمام از خلال لبها و دندان ها بیرون می داد، از بیخ بریده شد و زبان لیز پوشیده به خون، خون تازهی نورانی، در دست محمود ماند؛ و محمود آن را داخل طشتی انداخت که کنار سطل گذاشته شده بود. آن گاه كلمات از بین رفتند، و او حرف و صدا و كلمه و نطق و بیان را فراموش کرد. سین های شاد تغزلی ، شین های جشن های نورانی، پهای پولادین و بهای برنده و دال های دردافکن را فراموش کرد؛ تهای تف برف های فلاکت بار را و چهای چلچله پرداز پرنده های پرواز را، میم های مقدس و نونهای عاشقانه و الفهای سرو آسا را؛ حروف، حروف نستعلیق ابروسان را فراموش کرد. رابطه ی بین حروف را به صورت خون، جریان نورانی خون درآورد و آن را ناگهان از خلال لبان اش رها کرد و بعد تمام رابطه ها را فراموش کرد؛ با مغزش رابطه ها را بلعید، قفل های کر و لال بر آنها زد و در حجره های بی زبان سکوت مخفی کرد. زبان اش از حرکت باز ماند و بدل به گربه ای سر بریده شد، در طشتی که خون داشت بر آن می خشکید.
• 3- واقعیت محمود دنیای خیالی من است، تخیل من به دست محمود ساخته می‌شود. منتها محمود به فلسفه این خواب و بیداری، این رویا و واقعیت وقوف دارد و خوب می‌داند که خواب من به دست او ساخته می‌شود که دیگر از من نمی‌پرسد، دیشب چه شد؟ بلکه می گوید خواب دیشبت؟ خواب دیشبت را تعریف کن، سعی کن خواب دیشبت را یادت بیاید؛ و طوری این حرف را می‌زند که انگار من درسی را که از او آموخته ام باید پس بدهم، انگار هر چیزی که من یادم بیاید، همان خواب دیشبم خواهد بود.

رضا براهنی در سال ۱۳۱۴، در تبریز به دنیا آمد. در ۲۲ سالگی از دانشگاه تبریز لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی گرفت سپس به ترکیه رفت و پس از دریافت درجه دکتری در رشته ی خود به ایران بازگشت و در دانشگاه به تدریس مشغول شد. رضا براهنی هم چنین چند دوره کارگاه نقد، شعر و قصه نویسی برگزار کرد که باعث شکل گیری یک جریان ادبی در دهه ی هفتاد شمسی شدند. در سال ۱۳۵۱ خورشیدی به آمریکا رفت و شروع به تدریس کرد. در سال ۱۳۵۳ خورشیدی، بار دیگر به آمریکا رفت در سال ۱۳۵۶ جایزه ی بهترین روزنامه نگار حقوق انسانی را گرفت.